AKCİĞER NAKLİNİN TARİHÇESİ -2.6- S. L. L. BİGGER - HAYVANDA KORNEA NAKLİ - 2025.03.11

Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.6- S. L. L. Bigger - Hayvanda Kornea Nakli

Samuel Lenox L. Bigger (1809-1891)

İrlandalı oftalmik cerrah (göz cerrahı) S. L. L. Bigger, kornea nakli alanında öncü çalışmalara imza atmıştır. 1835 yılında Mısır'da seyahat ederken, Kahire'den yaklaşık 12-14 günlük mesafede bulunan bir Arap göçebe kabilesinin elinde esir olan Samuel Bigger, bir gözünü iltihap nedeniyle kaybetmiş ve diğer gözü kornea yaralanması sonucu görmeyen bir evcil ceylanla karşılaştı. Bigger, bu ceylan üzerinde hayvandan hayvana yapılan ilk başarılı kornea naklini gerçekleştirdi. ²

Kornea, aynı türden yaralı ama tamamen ölmemiş bir hayvandan alındı. Nakil, görme yetisini kaybetmiş ceylanın hasarlı korneasının yerine sağlıklı korneanın yerleştirilmesiyle gerçekleştirildi. İşlem, allogreft (aynı türden farklı bir bireyden doku nakli) olarak gerçekleştirildi ve başarıyla sonuçlandı. Nakil sonrası yapışma (adhezyon) gerçekleşti ve operasyondan on gün sonra ceylan, görme yetisini geri kazandığını gösteren işaretler verdi. Nakledilen korneanın üst kısmı ise tamamen şeffaf kaldı.

Bigger'in bu çalışması, hayvandan hayvana, yani aynı türden farklı bireyler arasında gerçekleştirilen ilk başarılı allogreft kornea nakli olarak tarihe geçti. ^3,22 Allogreft transplantasyonunun mümkün olduğunu gösteren önemli bir adımdı. Bu başarı, kornea naklinin insanlarda da uygulanabileceği fikrini güçlendirdi ve sonraki yıllarda yapılan çalışmalara ilham verdi.

Bigger, operasyonun detaylarını 1837 yılında yayımladığı “An Inquiry into the Possibility of Transplanting the Cornea, with the View of Relieving Blindness (Hitherto Deemed Incurable) Caused by Several Diseases of that Structure (Kornea Naklinin Mümkün Olup Olmadığına Dair Bir Araştırma: Bu Yapının Çeşitli Hastalıklarından Kaynaklanan (Şimdiye Kadar Tedavisi Mümkün Görülmeyen) Körlüğü Hafifletme Amacıyla)” adlı çalışamsında sunmuştur. Bu çalışma, kornea naklinin bilimsel temellerini ortaya koyarak alandaki araştırmalara zemin hazırlamıştır.

Kornea Naklinin Tarihsel Süreci:

Kornea naklinin temel fikri, deneysel fizyolojinin kurucularından sayılan Yunan hekim Galen (130-200) tarafından ortaya atıldı. Galen, korneanın yüzeyinden tabaka kazıyarak (superficial keratektomi) saydamlığın geri kazandırılabileceğini öne sürdü, ancak bu işlemi gerçekten uyguladığına dair bir kayıt bulunmamaktadır.

Nakil fikrinin mitlerden bilime dönüşmesi, 17. yüzyılda Hollandalı mikrobiyolog Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723)'un korneayı mikroskopla incelemesiyle başladı. Bu, kornea yapısının daha iyi anlaşılmasını sağladı.

1789’da Fransız cerrah Guillaume Pellier de Quengsy (1749-1825), saydam bir malzemenin opak bir korneanın yerine geçebileceğini öne sürerek ilk kez keratoprotez kavramını ortaya attı. Keratoprotez, korneanın işlevini yerine getirmesi için yapay veya biyolojik bir malzemenin kullanılması anlamına gelir. Bu, modern kornea nakli ve yapay kornea çalışmalarının temelini oluşturdu.

1796’da İngiliz bilim insanı ve Charles Darwin’in (1809-1882) büyükbabası Erasmus Darwin (1731-1802), korneanın doğal olarak iyileşerek şeffaf bir yara dokusu oluşturabileceğini savundu ve korneayı kesmek için trephine adı verilen özel bir aletin kullanılmasını önerdi. Bu, kornea cerrahisinde önemli bir adımdı.

19. yüzyılın başlarında Avrupa’da trahom salgını büyük bir körlük dalgasına yol açtı. Göz kapaklarının iç yüzeyini ve korneayı etkileyen bu bulaşıcı hastalık, kapak iç yüzeyini zımpara gibi pürüzlü hale getirerek her göz kırpışında korneaya zarar verir. Sürekli tahriş, korneada yaralar (ülserler) oluşmasına ve zamanla saydamlığını kaybederek opaklaşmasına neden olur. Işığın göz içine girmesini engelleyen bu durum tedavi edilmezse körlüğe yol açar. Napoleon’un Mısır Seferi’nden (1798-1801) dönen İngiliz ve Fransız askerleri hastalığı Avrupa’ya taşıdı. Bu salgın, oftalmolojinin cerrahinin ayrı bir dalı olarak gelişmesini sağladı ve 1817’de Londra’da Moorfields Göz Hastanesi’nin kurulmasına öncülük etti.

Kornea Nakli Deneyleri

Kornea nakliyle ilgili ilk deneyler 19. yüzyılda başladı:

• 1813: Alman cerrah Karl Himly (1772-1837), hayvanlar arasında kornea nakli yapılabileceğini öne sürdü.

• 1818: Himly’nin öğrencisi Franz Reisinger (1768-1855), tavşan ve tavuklar üzerinde deneysel nakil girişimlerine başladı. Reisinger, "keratoplasti" terimini literatüre kazandırdı ve hayvan dokusunun insan korneası yerine kullanılmasını önerdi. Ancak, enfeksiyon ve doku reddi nedeniyle başarılı olamadı.

• 1837: İrlandalı oftalmolog Samuel L. L. Bigger (1809-1891), Kahire’de kör bir ceylan üzerinde ilk başarılı kornea naklini gerçekleştirdi. Bu operasyon, hayvandan hayvana gerçekleştirilen ilk başarılı allogreft kornea nakli olarak tarihe geçti.

 
Osmanlı ve Cumhuriyet'te Trahom Mücadelesi

Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi’nin 54. sayısında yayımlanan, Cumhuriyet Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Sevilay Özer’in Türkiye’de Trahomla Mücadele (1925-1945) başlıklı çalışması, mikrobiyoloji uzmanı Nazan Sezgin tarafından yorumlar eklenerek 10 Kasım 2014 tarihinde derlenmiştir. Bu çalışmada, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde trahom hastalığıyla nasıl mücadele edildiği ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.

Trahom, Napolyon'un ordusuyla Mısır'dan Avrupa'ya yayılan bulaşıcı bir göz hastalığıdır. Avrupa'da ilk mücadele Macaristan'da başlamış, sıcak iklimi nedeniyle Macar ovaları hastalığın yayılması için elverişli bir ortam oluşturmuştur. Osmanlı topraklarında ise trahomun zaten var olup olmadığı veya Mehmed Ali Paşa (1769-1849)'nın Mısır'dan getirdiği işçilerle mi Çukurova'ya ulaştığı hâlâ tartışma konusudur. Ayrıca, yerli bir hastalığın yerli bir de adı olur. Geçmişte, gözleri kızarmış veya kör insanlara rastladığımda büyüklerim "Trahom, kızım" diyerek açıklardı. Bu da sonradan Osmanlı'ya geldiğinin bir işaretiydi.

Türkiye’de trahomla mücadele, 1924 yılında Sağlık Bakanı Dr. Refik Saydam (1881-1942)’ın öncülüğünde başladı. Ülkenin farklı bölgelerindeki hastanelerin göz kliniklerinden raporlar toplandı. Ankara Numune Hastanesi göz doktoru Vefik Hüsnü Bulat, Güney ve Orta Anadolu’da üç ay süren bir inceleme gezisine gönderildi. Hapishanelerde, okullarda ve çarşılarda araştırmalar yaptı ve elde ettiği bulguları 1927’de düzenlenen 2. Milli Tıp Kongresi’nde sundu. Raporu Türkiye’de Trahom Coğrafyası başlığını taşıyordu. Aynı kongrede Prof. Dr. Niyazi Gözcü de Trahom Tedavisi ve Mücadelesi başlıklı bir sunum yaparak konuya katkı sağladı.

Bu çalışmalar, Cumhuriyet’in erken döneminde halk sağlığına verilen önemi ve bulaşıcı hastalıklarla nasıl sistemli bir şekilde mücadele edildiğini gösteren önemli adımlardır.

Gelecek Konu: Akciğer Naklinin Tarihçesi - 2.7 - Kissam - Hayvandan İnsana Kornea Nakli - İlk Klinik Kornea Ksenotransplantasyonu (XenoTx) Denemesi 

KAYNAKÇA:

1. PAHSSc - Türkiye'de Akciğer Naklinin Tarihçesi
2. A brief history of corneal transplantation: From ancient to modern - PMC - 2013
3. S. L. L. Bigger (1837), An Inquiry into the Possibility of Transplanting the Cornea, with the View of Relieving Blindness (Hitherto Deemed Incurable) Caused by Several Diseases of that Structure
4. Corneal Transplantation: The Forgotten Graft - George - 2004 - American Journal of Transplantation - Wiley Online Library
5. Recuerdo histórico de la queratoplastia - 2022
6. XXIV Reunion._La queratoplastia - 2018 - Congreso de la Sociedad Española de Oftalmología.pdf
7. A brief history of corneal transplantation: From ancient to modern - PMC
8. CUMHURİYET’İN TRAHOMLA MÜCADELESİ *

Yazan: Kamil Hamidullah / KASIM 2023
Önceki güncelleme: ŞUBAT 2025
Son güncelleme: Kamil Hamidullah / MART 2025

Önceki Konu: Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.5- Bünger - İnsanda Tam Otogreft Deri Nakli 

#AkciğerNakli #PAHSSc #LungTransplant #OrganBağışı #OrganNakli #OrganDonation #SLLBigger #SamuelBigger #KorneaNakli #CornealTransplant #LTx