AKCİĞER NAKLİNİN TARİHÇESİ -2.30- DEMİKHOV, KALP VE AKCİĞER NAKLİNİN BABASI - 2025.09.20

Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.30- Demikhov, Kalp ve Akciğer Naklinin Babası

Vladimir Petroviç Demikhov (1916-1998), Modern Transplantasyonun Öncülerinden

Organ naklinin insanlarda çaresizlikten değil, bilinçli ve programlı bir şekilde uygulanabilmesi için önce hayvan deneyleriyle sağlam temellerin atılması gerekiyordu. Ancak bu aşamanın tamamlanmasıyla organ nakli üzerindeki karanlık dönem tamamen kapanacak ve tıp dünyası gerçek anlamda aydınlığa kavuşacaktı.

Artık Medawar ile immünolojik temeller netleştiğine göre, hayvan deneylerinin organ naklini insanlar için nasıl mümkün kıldığını daha yakından ele alalım.

Demikhov, Sovyet cerrah ve transplantasyon öncüsü, 1916 yılında Rusya'nın Volgograd bölgesindeki küçük bir çiftlik köyü olan Yekaterinovka'da (eski adıyla Kherson Guberniyası'na bağlı) köylü bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Rus İç Savaşı sırasında öldüğünde henüz üç yaşındaydı. Annesi Domnika, öğretmenlik yaparak aileyi geçindirdi ve Vladimir’in biyolojiye erken yaşlarda gösterdiği ilgiyi teşvik etti.

Bu erken merak, köpek deneyleriyle ünlü fizyolog İvan Petroviç Pavlov'un (1849-1936) çalışmalarından büyük ölçüde beslendi. Pavlov, 1904 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü, sindirim fizyolojisi ve "şartlı refleks" (öğrenilmiş tepkiler) üzerine yaptığı köpek deneyleriyle kazanmıştı. Bu ilhamla genç Demikhov tıbba yöneldi; Voronezh Devlet Üniversitesi'nde tıp eğitimi aldı ve 1937'de, henüz 21 yaşında genç bir öğrenciyiken, metal bir yapay kalp cihazı geliştirerek bir köpeğin dolaşımını 5,5 saat boyunca sürdürmeyi başardı.O dönemde yapay kalp fikri bilim kurgudan farksızdı. Bu başarı ise, gelecekteki modern kalp destek sistemlerinin temelini atan, tarihteki ilk implante edilebilir tam yapay kalp girişimi olarak tarihe geçti. II. Dünya Savaşı sırasında Kızıl Ordu'da adli tıp uzmanı olarak görev yaptıktan sonra, 1946'da Moskova'daki Tıbbi Bilimler Akademisi'nde deneysel cerrahi laboratuvarında çalışmaya başladı.

Demikhov'un çalışmaları, organ naklinin temelini atan bir dizi çığır açıcı deneyle dolu. İşte kariyerinin erken dönüm noktalarından bazıları:

1937 – İlk kardiyak destek cihazı (yapay kalp)– Bir köpeğin dolaşımını 5,5 saat sürdüren metal prototip.

1946 – İlk intratorasik heterotopik kalp nakli (göğüs boşluğuna yardımcı kalp)

1946 – İlk kalp-akciğer nakli

İkinci Dünya Savaşı boyunca cephelerde ve hastanelerde ağır yaralılarla karşılaşan Demikhov, bu deneyimlerin de etkisiyle savaşın ardından yarıda kalmış deneysel çalışmalarına yeniden odaklandı. 1946 yılının başlarında Moskova’da, göğüs kafesi içine ilk kez bir kalp nakli denemesi gerçekleştirdi. Bu girişim, tarihteki ilk intratorasik heterotopik kalp nakli girişimi olarak kabul edilir. Demikhov’un geliştirdiği bu teknikte, alıcının kendi kalbi yerinde bırakılırken, donör kalp göğüs boşluğuna ikinci bir kalp gibi eklenir. Her iki kalp birlikte çalışabilir; zaman zaman biri diğerine baskın hale gelebilir. Ne yazık ki, bu ilk deneme başarılı olmadı.

Kısa süre sonra, 30 Haziran 1946'da tarihteki ilk başarılı intratorasik kalp ve akciğer naklini gerçekleştirdi; deney köpeği, nakledilen organların fonksiyonunu koruyarak 9 saat 26 dakika hayatta kaldı. Ekim 1946'daki bir sonraki kalp-akciğer naklinde ise köpek normal davranışlarını sergiledi: Ayağa kalktı, su içti ve yemek yedi. Ne var ki, soluk borusu ile bronşların (akciğer tüplerinin) birleştirildiği cerrahi dikiş hattı (trakeobronşiyal anastomoz) açılınca solunum yetmezliği ve büyük olasılıkla iç kanama gelişti, bu da beşinci günde ölümüne yol açtı.

Bu nakillerde Demikhov, heterotopik tekniği kullandı: Alıcının kendi kalbi ve akciğerleri yerinde dururken, donörden alınan ek bir kalp ve akciğer lobu (akciğerin bir parçası) göğüs boşluğuna ilave olarak yerleştiriliyordu. Her iki sistem birlikte çalışabiliyordu – bazen orijinal organlar, bazen nakledilenler baskın hale geliyordu. Bu nedenle yöntem, heterotopik (ek organlı) nakil olarak adlandırılır. Yıllar sonra Time dergisine verdiği mülakatta Demikhov, bazen orijinal kalbin, bazen nakledilenin daha aktif olduğunu anlattı. Bu teknik için 24 farklı metot geliştirmiş, 50'den fazla varyasyonu renkli çizimlerle detaylandırmıştı.

Literatüre göre Demikhov, sonraki yıllarda intratorasik heterotopik nakil tekniğini 250 kez uyguladı. Bu operasyonların 207’si hayvanın ameliyattan sağ çıkmasıyla sonuçlandı; 32’si iki haftadan uzun süre yaşadı. En uzun sağkalım süresi 32 gün olarak kayıtlara geçti—ancak istisnai bir vakada, nakledilen kalp ve akciğerle bir köpeğin 141 gün yaşadığı da rapor edilmiştir. Demikhov, kardiyopulmoner bypass, hipotermi ya da kalp-akciğer pompası gibi modern destek teknolojileri olmadan gerçekleştirdiği nakillerle, hem çağdaşları hem de sonraki 20 yıl boyunca en başarılı sonuçları elde eden isim oldu. Bu olağanüstü başarıları, onun organ nakli alanında öncü olarak kabul edilmesini tartışmasız hale getirdi.

Demikhov’un elde ettiği başarıda, reddi önleyici ilaçlar (antirejeksiyon ajanlar) ya da bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar (immünosüpresif ajanlar) kullanılmaksızın gerçekleştirdiği hızlı cerrahi müdahalelerin ve vericiden organ alınırken geliştirdiği özel koruma tekniklerinin büyük payı vardı. 1967’de dünyanın ilk başarılı insan kalp naklini gerçekleştiren Güney Afrikalı kalp cerrahı Dr. Christiaan Neethling Barnard (1922-2001), Demikhov’un çalışmalarına hayran kaldı. Onun deneylerini yakından inceleyen Barnard, insan kalp naklinin gerçek bir olasılık olduğuna ikna oldu. Demikhov hakkında şu sözleri söyledi:

“1962’de kliniğini ziyaret edip heterotopik kalp-akciğer naklini izleme şansım oldu. Demikhov, ekstrakorporeal dolaşım (vücut dışı dolaşım) kullanılmadan böyle bir araştırma yaptığı için olağanüstü bir adam. Kalp ve akciğer naklinin bir babası varsa, bu unvanı kesinlikle hak ediyor – bunu her zaman savundum.”

Demikhov’un tarihte her biri birer ilk olan diğer deneysel çalışmaları ise şöyle:

1947 – İlk akciğer nakli; ek akciğer nakli (ortotopik, yani doğal yerine); köpek 6 gün hayatta kaldı (bağlantı dikişleri sorunu nedeniyle).

1948 – İlk karaciğer nakli; Heterotopik karaciğer nakli; köpekler saatlerce, hatta günlerce yaşadı.

1951 – İlk ortotopik kalp nakli; Kalbin doğal yerine nakli; köpek 11 saat hayatta kaldı (bağışıklık reddi nedeniyle).

1952 – İlk meme-koroner anastomoz; Göğüs damarlarından (meme arteri) koroner arterlere bağlantı (baypas benzeri); dolaşımı iyileştirdi.

1953 – İlk başarılı deneysel koroner arter baypas operasyonu; Modern CABG'nin (koroner arter baypas greftleme) öncüsü; köpeklerde başarılı dolaşım restorasyonu. 

1954 – İlk kafa nakli; İki başlı köpek (bir yavru köpeğin başı yetişkin köpeğe eklendi); 23 deneyde en uzun 29 gün sağkalım. Bu, Demikhov'un en tartışmalı ama teknik açıdan en iddialı çalışmasıydı: Nakledilen baş, yiyecek yedi, su içti ve acıya tepki verdi; damar ve sinir bağlantıları sayesinde dolaşım ve duyusal fonksiyonlar korundu, ancak enfeksiyon ve bağışıklık reddi nedeniyle ölüm gerçekleşti.

Yukarıda belirtilen tüm cerrahi işlemlerin tamamı, sıcakkanlı memeliler üzerinde, özellikle de köpekler gibi deney hayvanları kullanılarak gerçekleştirilmiştir.

Özellikle kafa nakli girişimlerinin ardından, Batı medyası bu çalışmaları Soğuk Savaş'ın ideolojik atmosferinde sansasyonel bir üslupla gündeme taşıyarak "Frankenstein" benzetmeleriyle Sovyet bilimini canavarlaştıran bir söylem üretmiştir. Öte yandan, deneylerde kullanılan köpekler nedeniyle hayvan hakları savunucularının yoğun tepkisiyle karşılaşan Demikhov, zamanla etik tartışmaların merkezine yerleşmiştir.

Tüm bu eleştirilere rağmen, Demikhov'un hayvanlar üzerindeki deneyleri, insanlarda organ nakline geçiş sürecinde cerrahi tekniklerin geliştirilmesi ve fizyolojik sınırların anlaşılması açısından önemli bir hazırlık evresi niteliği taşımaktadır.

Nitekim günümüzde bile organ nakli her zaman yeterli bir çözüm sunamamakta ve tıp bazı durumlarda çaresiz kalabilmektedir. Bu zorluklar nedeniyle tıp dünyası, 1954'ten bu yana kafa nakli veya tüm bedenin nakli gibi radikal cerrahi yaklaşımları araştırma gündeminde tutuyor; bu umut vadeden ancak etik ve teknik açıdan büyük zorluklar barındıran alanlarda sınırları zorlamaya devam ediyor.

Gelecek Konu: Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.31- Kolff, Yapay Organların Babası: Diyaliz Makinası 

KAYNAKÇA:

1. PAHSSc - Türkiye'de Akciğer Naklinin TarihçesiPAHSSc - Türkiye'de Akciğer Naklinin Tarihçesi
2. A History of Organ Transplantation: Ancient Legends to Modern Practice - David Hamilton - 2012
3. Vladimir Demikhov - Wikipedia
4. Experimental transplantation of vital organs : Demikhov, Vladimir Petrovich : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive - 1962
5. Vladimir P. Demikhov, a pioneer of organ transplantation - PubMed - 2011
6. Organ Nakli Yolunda Frankeştayn’in Köpekleri - 100. Doğum Yılında Demikhov’a Saygıyla - Necati Çıtak - 2016
   
   

Yazan: Kamil Hamidullah / KASIM 2023
Önceki güncelleme: 
Son güncelleme: Kamil Hamidullah / Eylül 2025

Önceki Konu: Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.29- Medawar, Organ Naklinde İmmünsupresan Kullanılmalı 

#AkciğerNakli #PAHSSc #LungTransplant #OrganBağışı #OrganNakli #OrganDonation #LTx #VladimirDemikhov #KalpAkciğerNakli #KafaNakli